« هيئت وزيران در جلسه 1403/12/26 به پيشنهاد وزارت دادگستري (با همكاري سازمان ثبت احوال كشور) و تأييد رئيس قوه قضائيه و به استناد بند (ث) ماده (113) قانون برنامه پنج ساله هفتم پيشرفت جمهوري اسلامي ايران مصوب 1403، آيين نامه اجرايي بند يادشده را به شرح زير تصويب كرد:
آيين نامه اجرايي بند (ث) ماده (۱۱۳) قانون برنامه پنج ساله هفتم پيشرفت جمهوري اسلامي ايران (موضوع صدور گواهي انحصار وراثت توسط سازمان ثبت احوال كشور)
ماده 1- در اين آيين نامه، اصطلاحات زير در معاني مشروح مربوط به كار مي روند:
1- سازمان: سازمان ثبت احوال كشور.
2- قانون: قانون برنامه پنج ساله هفتم پيشرفت جمهوري اسلامي ايران مصوب 1403.
3- مركز: مركز آمار و فناوري اطلاعات قوه قضائيه.
4- پايگاه: پايگاه اطلاعات خانواده (سببي و نسبي) سازمان ثبت احوال كشور.
5- گواهي انحصار وراثت: گواهي انحصار وراثت موضوع ماده (۳۶۰) قانون امور حسبي مصوب 1319 كه براساس اين آيين نامه صادر مي شود.
6- هيئت حل اختلاف: هيئت حل اختلاف موضوع ماده (۳) قانون ثبت احوال مصوب 1355 با اصلاحات بعدي.
7- متوفي: تبعه ايراني مقيم ايران يا خارج از ايران كه وفات نموده يا حكم قطعي موت فرضي وي از سوي دادگاه صالح صادر شده است.
8- اعلام كنندگان وفات: كليه اشخاص و مراجعي كه به موجب قوانين و مقررات، وظيفه اعلام فوت به سازمان را بر عهده دارند، از قبيل مراجع قضايي و انتظامي، وزارتخانه هاي امور خارجه و بهداشت، درمان و آموزش پزشكي (مراكز درماني دولتي و خصوصي)، سازمان پزشكي قانوني كشور و آرامستان ها.
9- اعلاميه فوت: اعلاميه رسمي فوت يك فرد كه حسب مورد از سوي اعلام كنندگان وفات صادر مي شود.
10- دعواي مرتبط با متوفي: دعوايي كه متوفي يكي از طرفين آن بوده و پس از طرح دعوا فوت كرده است.
11- ذي نفعان: اشخاصي از قبيل وراث، ولي و قيم، وصي و موصي له و همسر موقت متوفي به موجب سند رسمي يا حكم قطعي دادگاه، شاكي و خواهانِ دعاوي مرتبط با متوفي و يا محكومٌ له اين دعاوي.
ماده ۲- به منظور اجراي بند (ث) ماده (113) قانون، سازمان مكلف است درخصوص طراحي، ايجاد و راه اندازي سامانه هاي مورد نياز و زيرساخت ها و تكميل اطلاعات لازم افراد، با رعايت قانون مديريت داده ها و اطلاعات ملي مصوب 1401، براي صدور گواهي انحصار وراثت به صورت سامانه اي (سيستمي) اقدام كند.
ماده ۳- سازمان مكلف است سامانه يا سامانه هاي مربوط را به گونه اي طراحي كند كه امكان موارد زير براي صدور گواهي انحصار وراثت فراهم باشد:
1- تبادل اطلاعات موضوع اين آيين نامه با قوه قضاييه و ديگر دستگاه هاي ذي ربط، به صورت برخط.
2- دريافت برخط اعلام واقعه وفات.
3- تشخيص مواردي از قبيل طبقات و درجات وراث، ميزان سهم الارث آنان، موارد حَجب و موانع ارث.
4- اعلام گواهي انحصار وراثت قطعيت يافته و مراتب اصلاح آن، به نهادها و دستگاه هاي ذي ربط.
5- احراز اصالت گواهي انحصار وراثت.
6- ثبت اعتراض درخصوص گواهي انحصار وراثت صادره، مطابق مقررات اين آيين نامه.
ماده 4- اعلام كنندگان وفات مكلفند به محض اطلاع، مراتب فوت را به صورت برخط به سازمان اعلام كنند.
تبصره – مراجع مذكور مكلفند در تمهيد و تهيه زيرساخت هاي لازم براي اعلام برخط واقعه وفات، با سازمان همكاري كنند.
ماده 5- اعلام كنندگان وفات بايد در اعلاميه فوت موارد زير را درج كنند:
1- هويت و جنسيت متوفي.
2- دين و مذهب متوفي، در صورت امكان.
3- زمان وقوع فوت و در صورت عدم امكان، بازه زماني آن.
4- زمان وفات طفل از حيث قبل از تولد يا پس از آن.
5- تعيين تقدم و تأخر فوت متوفيان در يك واقعه با وجود احتمال رابطه توارث، در صورت امكان.
تبصره – در مواردي كه فوت به سبب حوادثي مانند غرق، تصادف، زلزله، آتش سوزي، انفجار و سقوط هواپيما رخ مي دهد، مرجع قضايي در دستورات خود، نوع حادثه را نيز به سازمان پزشكي قانوني كشور اعلام مي كند. سازمان مذكور مكلف است در صورت اطلاع از نوع و جزئيات حادثه، در اعلاميه فوت، آن ها را قيد كند.
ماده 6- سازمان پزشكي قانوني كشور مكلف است در مواردي كه هيئت حل اختلاف حسب مورد براساس تقاضاي اشخاص يا رأساً درخواست بررسي تشخيص بارداري يا ارائه اطلاعات موضوع ماده (5) اين آيين نامه را دارد، بدون نياز به دستور مقام قضايي اقدام كرده و نتيجه آنها را به صورت برخط به سازمان اعلام كند.
تبصره – سازمان پزشكي قانوني كشور در اجراي اين ماده مي تواند از ظرفيت گروه پزشكي معتمد موضوع بند (ب) ماده (115) قانون و با رعايت آيين نامه اجرايي بند مذكور، استفاده كند.
ماده 7- مركز مكلف است امكان ارسال برخط داده ها و اطلاعاتي كه در صدور گواهي انحصار وراثت و اصلاح آن مؤثر است (از قبيل احكام قطعي داير بر موت فرضي، موارد اعتراض درخصوص آراي هيئت حل اختلاف در مراجع قضايي و آراي قطعي دادگاه در رابطه با اين موارد، اطلاعات مورد نياز سازمان پس از ثبت واقعه وفات مانند هويت طرفين دعاوي مرتبط با متوفي، مفاد آراي قطعي نفي يا اثبات نسب و وجود گواهي انحصار وراثت صادره توسط قوه قضاييه و همچنين احكام قطعي حجر، رفع حجر، نصب و عزل قيّم و نصب و ضمّ امين) را به سازمان فراهم كند.
تبصره – مفاد اين ماده مانع ارائه اطلاعات مذكور از سوي ذي نفعان به سازمان، در مواردي كه امكان ارسال برخط آنها وجود ندارد، نيست.
ماده 8- سازمان ثبت اسناد و املاك كشور مكلف است امكان استعلام وجود عقدنامه دائم و موقت رسمي، وصيت نامه رسمي با شماره ملي وصي و موصي له را پس از ثبت واقعه وفات، به صورت برخط براي سازمان فراهم كند.
ماده 9- وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي مكلف است امكان استعلام بارداري و همچنين سقط و زايمان حمل را براساس اطلاعات سامانه موضوع ماده (54) قانون حمايت از خانواده و جواني جمعيت مصوب 1400، به صورت برخط براي سازمان فراهم كند.
ماده 10- سازمان مكلف است ظرف بيست روز پس از ثبت واقعه وفات و بدون نياز به درخواست، گواهي انحصار وراثت را براساس داده ها و اطلاعات موجود از قبيل اطلاعات پايگاه و مفاد آراي قطعي دادگاه، تنظيم و به ورّاث قانوني و ذي نفعاني كه اطلاعات آنان در سازمان موجود بوده و ذي نفع بودن آن ها محرز مي باشد، به صورت سامانه اي (سيستمي) ابلاغ كند.
تبصره – چنانچه وارثي شناسايي نشود و يا در صورت محجور بودن هر يك از ورّاث، گواهي مذكور به دادستان محل ابلاغ مي شود.
ماده 11- سازمان در گواهي انحصار وراثت موارد زير را درج مي كند:
1- تعيين ورّاث و ميزان سهم الارث هر يك از آنان، با رعايت قوانين و مقررات حاكم بر احوال شخصيه.
2- وجود وصيت نامه رسمي با ذكر مشخصات وصي و موصي له.
3- مهلت اعتراض به گواهي مذكور و مرجع رسيدگي به آن و همچنين چگونگي قطعيت گواهي.
تبصره 1- در صورتي كه براساس گواهي پزشكي قانوني يا با استعلام از سامانه موضوع ماده (54) قانون حمايت از خانواده و جواني جمعيت مصوب 1400 حملي موجود باشد، گواهي انحصار وراثت با تصريح به وجود حمل صادر مي شود.
تبصره 2- به منظور آگاهي شهروندان از حقوق مترتب بر گواهي انحصار وراثت، سازمان، اطلاعات و قواعد حقوق مدني ضروري از جمله تقسيم ارث حمل و حقوق و ديوني كه به ماترك تعلق مي گيرد را در پيوست گواهي يادشده درج مي كند.
ماده 12- گواهي انحصار وراثت صادره از سوي سازمان، ظرف ده روز پس از ابلاغ، قابل اعتراض در هيئت حل اختلاف است.
تبصره – سازمان مكلف است امكان ثبت اعتراض به گواهي انحصار وراثت را از طريق ادارات ثبت احوال، دفاتر ارائه دهنده خدمات ثبت احوال و همچنين به صورت غيرحضوري از روش هايي مانند ثبت درخواست در تارنماي سازمان فراهم كند.
ماده 13- هيئت حل اختلاف پس از وصول اعتراض، ادله و مدارك ارائه شده را بررسي و درخصوص تأييد يا رد اعتراض، رأي مقتضي را صادر مي نمايد و به تمامي اشخاصي كه گواهي مذكور به آنان ابلاغ شده و همچنين شخص معترض، به صورت سامانه اي (سيستمي) ابلاغ مي كند. آراي هيئت ظرف بيست روز از تاريخ ابلاغ، قابل اعتراض در دادگاه ذي صلاح است و فرد معترض بايد ظرف بيست روز گواهي ثبت اعتراض در دادگاه را به سازمان اعلام كند.
تبصره 1- در مورد محجوران، رأي صادره به دادستان محل ابلاغ خواهد شد.
تبصره 2- هيئت حل اختلاف مكلف است مهلت اعتراض به رأي و مرجع رسيدگي به آن را در رأي صادره قيد كند.
ماده 14- در صورت تعدد اعتراض كنندگان به گواهي انحصار وراثت، به كليه اعتراض ها در هيئت حل اختلاف به صورت يكجا و توأمان رسيدگي مي شود.
ماده 15- سازمان براساس رأي قطعي شده هيئت حل اختلاف يا دادگاه، گواهي انحصار وراثت خود را اصلاح و ابلاغ مي كند.
ماده 16- ايرادهاي موجود شكلي و سهو قلم و از جا افتادگي كلمات در گواهي انحصار وراثت كه براساس اطلاعات موجود در سامانه هاي سازمان قابل رفع باشد، به هيئت حل اختلاف ارجاع نمي شود و در اين موارد، سازمان گواهي انحصار وراثت اصلاحي را صادر و به اشخاص مربوط ابلاغ مي كند. گواهي اصلاحي مذكور مطابق ترتيبات اين آيين نامه، قابل اعتراض مي باشد.
ماده 17- در موارد زير، گواهي انحصار وراثت، قطعي است و قابليت استناد در دستگاه هاي اجرايي و ساير مراجع را دارد:
1- نسبت به گواهي انحصار وراثت ظرف مهلت ده روز از تاريخ ابلاغ اعتراضي صورت نگيرد.
2- نسبت به رأي هيئت حل اختلاف ظرف بيست روز اعتراضي صورت نگيرد كه در اين صورت گواهي انحصار وراثت براساس رأي هيئت مذكور صادر مي شود.
3- در موارد اعتراض به رأي هيئت حل اختلاف، رأي قطعي دادگاه صادر شود كه در اين صورت گواهي انحصار وراثت براساس رأي قطعي دادگاه صادر مي شود.
ماده 18- در صورت صدور حكم قطعي از سوي مراجع قضايي كه مؤثر بر مفاد گواهي انحصار وراثت باشد از قبيل اثبات يا نفي نسب و آراء مبني بر اصلاح تاريخ فوت، مرجع قضايي مربوط مكلف است رأي مذكور را به سازمان اعلام كند. سازمان نيز مكلف است گواهي انحصار وراثت اصلاحي را صادر و به ورّاث قانوني، ذي نفعان، شخص متقاضي و حسب مورد، دادستان ابلاغ كند.
ماده 19- در مواردي كه به جهاتي از قبيل اقامه دعوا يا اجراي اسناد لازم الاجرا نياز به گواهي انحصار وراثت باشد و امكان استعلام برخط براي مراجع مربوط از جمله دفاتر خدمات الكترونيك قضايي و دفاتر اسناد رسمي وجود نداشته باشد، اين مراجع مكلفند درخصوص اخذ گواهي انحصار وراثت از سازمان اقدام كنند.
ماده 20- در مورد اعلاميه هاي فوت صادرشده تا پيش از اجراي قانون كه منتهي به صدور گواهي انحصار وراثت نشده است، در صورت درخواست هر يك از وراث يا ذي نفعان و يا به موجب دستور مرجع قضايي يا اعلام مركز در موارد نياز اشخاص براي شناسايي وراث متوفي جهت اقامه دعوا، سازمان مكلف است گواهي انحصار وراثت را ظرف بيست روز از تاريخ دريافت درخواست يا دستور، با رعايت ترتيب مقرر در اين آيين نامه صادر كند.
ماده 21- هرگونه اتصال يا تبادل اطلاعات بين سامانه هاي موضوع اين آيين نامه، براساس قانون مديريت داده ها و اطلاعات ملي مصوب 1401 انجام مي شود.
ماده 22- در مواردي كه هيچ گونه داده يا اطلاعاتي راجع به متوفي در پايگاه هاي اطلاعاتي سازمان موجود نباشد به طوري كه سازمان امكان صدور گواهي انحصار وراثت را نداشته باشد سازمان بايد ظرف (20) روز، عدم امكان صدور گواهي را به متقاضي اعلام نمايد. متقاضي صدور گواهي مذكور مي تواند به دادگاه صالح مراجعه كند. رسيدگي به درخواست اصلاح گواهي هاي انحصار وراثت كه توسط مراجع قضايي صادر شده است، در دادگاه صالح به عمل مي آيد.
ماده 23- نحوه ابلاغ و اعلام الكترونيكي برگه (فرم )هاي مربوط به صدور گواهي انحصار وراثت به موجب شيوه نامه اي است كه توسط سازمان تهيه و ابلاغ مي شود.
محمدرضا عارف معاون اول رئيس جمهور »
